Ben de Orhan Pamuk için “Tanrı’nın kalemi” diyorum

Maradona, haksız yere eliyle gol attı. O ve tüm dünya bu gole “Tanrı’nın eli” diyerek onu övgülere boğdu. Ben de Orhan Pamuk için “Tanrı’nın kalemi” diyorum. Çünkü Pamuk'un bu sıfatı hak ederek kazandığını düşünüyorum. Ana dilimizde bu kadar güzel yazan birinin olması kuşkusuz müthiş bir şey. Neredeyse bütün bir sene, hangi kitaba ödül verelim diye çalışan İsveç Akademisi de Pamuk’u fark etti ve ona Nobel ödülünü layık gördü. Sonuna kadar hak ettiğini de kaleme aldığı diğer eserlerle göstermeye devam ediyor. Bu yüzden “Tanrı’nın kalemi” gibi… (Teşbihte hata olmaz). 

Yeni kitabının çıkacağı duyumları aldıktan beri beklediğim kitabı Mart 2021’de çıktı. Neredeyse tüm kitaplarını okumuş biri olarak hemen gidip aldım. Yine yeniden muazzam eserlerden olacak olan “Veba Geceleri”ni Tanrı’nın kalemiyle kâğıda dökmüş. Eserin konusuna geçmeden önce Pamuk’un kullandığı kurmaca türü yani “üstkurmacaya” değinmek istiyorum. Üstkurmacada yazar, gerçek ve kurmacayı iç içe kullanır. Böylece okuyucu kurmacanın bile gerçek olduğuna inanır. Orhan Pamuk da bu kurmaca türünü çok kullanıyor. Örneğin: Masumiyet Müzesi kitabında Füsun ve Kemal’in aşkını birinci tekil kişi olarak Kemal anlatır. Lakin sona doğru Kemal, Orhan Pamuk’la karşılaşır. Ve Pamuk, Kemal’in ölümünü anlatarak kitabı sonlandırır. Benim Adım Kırmızı kitabında sona doğru anlıyoruz ki: Tüm hikâyeyi Şeküre oğlu Orhan’a anlatmış ve biz onun aklında kalanlarını okumuş oluyoruz. 

Aynı şekilde Beyaz Kale de üst kurmaca örneğidir. Veba Geceleri romanı ise hikâyeyi anlatan Orhan Pamuk değil, onun yarattığı kurmaca karakter Mina Mingerli’dir. Mina Mingerli kendisini kitabın giriş kısmında açıklayıcı olarak tanıtıyor. Giriş kısmındaki ilk cümle şu: “Bu hem bir tarihi roman hem de roman biçiminde yazılmış bir tarihtir.” Bu cümleden anlaşıldığı gibi gerçek ve kurmacayı birbirinden ayırmak için çok düşüneceğiz. 

Roman da mekânın kendisi de hayal ürünü. Orhan Pamuk’un hayal ettiği adanın ismi de Akdeniz’deki Minger adası. Adanın yarısı Rum yarısı Müslümanlardan oluşuyor. 1901 yılında 2. Abdülhamid döneminde yaşanıyor olaylar. O yıllarda Minger adasında veba baş gösteriyor. İstanbul’dan yola çıkan gemi Çin’e gitmesi gerekirken gizlice Minger adasına gidiyor. Geminin içinde Osmanlı’nın en iyi karantina doktoru, bir subay (kolağası), Pakize Sultan (Abdulhamit’in yeğeni), Damat Doktor Nuri var. Salgını kısa sürede bitirip tekrar Çin’e gitmeyi düşünüyorlar ancak hiç te öyle olmuyor.

Mina Mingerli bu hikâyeyi anlatırken çoğunlukla Pakize Sultan ve Hatice Sultan arasındaki mektuplardan yararlanıyor. Eser siyasi, etnik, askeri gibi envaiçeşit olaylara değiniyor. Ayrıca Kolağası ve Zeynep’in aşkı, Doktor Nuri ve Pakize Sultan arasındaki ilişki sizin aklınızın bir köşesinde kendilerini hep hatırlatacaklar. 

Mekân ve kişilerin kurgusal olmasına rağmen, Pamuk’un müthiş derecedeki tasvirleri; acaba öyle bir yer var mı, kişiler var mı demeye getiriyor okuyucuyu. Orhan Pamuk dünyaya roman nasıl yazılır öğretmeye devam ediyor!

Eser: Veba geceleri
Yayım: Yapı Kredi Yayınları
Sayfa sayısı: 544