A’dan Z ‘ye alfabetik Anadolu

Anavarza: Kozan Dilekkaya köyündeki bu antik kentin Roma devrinde MÖ 1. yüzyılda geliştiği görülür. 220 metrelik bir kayalık alan üstünde yükselen görkemli bir kale-şehirdir. Müslümanların Lokman Hekim, Yunanlıların ise Dioscorides dedikleri ünlü hekim de burada yaşamıştır. Geçtiğimiz yıllarda kaybettiğimiz çizer Galip Tekin’in “Anavarza” isimli öyküsünde bu köye uzaylıların inmesi anlatılır. 

Bekos: “Psammetikos bir çobana, rastgele iki tane yeni doğmuş çocuk verdi. Çocuklar ağıla konacak ve şöyle büyütülecekti: Kimse onların yanında ağzını açıp tek söz söylemeyecekti. Psammetikos’un böyle yapmasının ve bu emri vermesinin nedeni, çocukların ağzından çıkacak ilk sözü yakalamaktı. Çoban, çocuklara iki yıl bu şekilde baktıktan sonra bir gün kapıyı açıp içeri girdiğinde, çocuklar ayaklarına atılıp ellerini uzatarak “bekos” dediler. Psammetikos Frigyalıların ekmeğe “bekos” dediklerini öğrendi. Böylece Mısırlılar Frigyalıların kendilerinden daha eski olduklarını kabul ettiler.” (Herodot Tarihi) (Bu soru, 2013 yılında Milyoner yarışmasındaki son sorudur.)

Colossae: Honaz yakınındaki antik kentin Frigler devrinde inşa edildiği düşünülür. Tarihçi Ksenephon’a göre Frigya’nın 6 büyük kentinden biriydi. Anadolu’daki Pers devrinde en parlak çağlarını yaşamıştır. I. yüzyılda deprem sonucu harap olmuştur.

Çağdın Rölyefi: 1,4 metre yüksekliğinde ve 63 cm genişliğindeki rölyef Karkamış’ın Çağdın köyünde bulunmuştur. Başında boynuzlu başlık ve üzerinde kısa bir tünik olan tanrı betimi ve “Tarhuntaşşa Şehrinin Fırtına Tanrısı” ifadesi yer alır. MÖ 14/13. yüzyıllara tarihlenir.

Dara Antik Kenti: Nusaybin yakınlarındaki bu antik kent adını Pers kralı Darius’tan alır. Hellen seferine çıkan Perslar uzun yolculukları boyunca Anadolu’ya pek çok yerleşim oluşturmuştu. İçinde şaşırtıcı büyüklükte bir sarnıcın da bulunduğu kent günümüzde Oğuzlar köyü ile iç içe geçmiş durumdadır.

Eflatunpınarı: Beyşehir yakınındaki su anıtı Hitit devrinde inşa edilmiş. Hitit Çeşmesi olarak da bilinir. Anadolu antikçağının bu müstesna yapıtları görenleri büyülüyor. Ancak 3000 yıldır direndiği doğanın ve zamanın yıpratmasına ne kadar dayanabilir? 

Fasıllar: Yine Beyşehir yakınlarındaki Fasıllar köyünde tepelik bir alanda boylu boyunca yatan 8 metrelik ve 20 tonluk Hitit devri heykeli ziyaretçilerin yüreklerini burkuyor.

Gavurkale: Haymana yakınındaki Hitit imparatorluk devrine ait bu yerleşimde kaya yüzeyine oyulmuş 3 tanrı resmi bulunur. 

Hakmis: Günümüzde Amasya ile ilişkilendirilen efsanevi şehir.

İvriz: Konya Ereğli yakınındaki dev kaya resmi kral Varpalavas ve tanrı Tarhuntaşşa’yı betimler. Geç Hitit devrinde yapılmış olan resimde Tarhuntaşşa’nın dünyada bilinen en eski üzüm ve buğday betimlerini tutmaktadır.

Jisr El Hadid: Luwi diliyle yazılmış ve üç parçaya ayrılmış bu heykel Antakya Jisr El Hadid köyünde (Demirköprü) bulunmuştur. İki parçası evlerin duvarlarında kullanılmış, biri de nehir yatağında bulunmuştur. Orijinal stelin 60 x 70 cm boyutlarında olduğunu tahmin edilir. Heykel Samiya adlı biri için Runtapi adlı oğlu tarafından dikilmiştir.

Kuşsaray: Hayır, Kuşşara’dan bahsetmiyoruz. Çünkü benim de memleketim olan şehrin neresi olduğu hakkında fazla delil yok. Ancak Çorum yakınlarında, yani Hatti/Hitit bölgesinde Kuşsaray diye bir köyün olması sizce de şaşırtıcı değil mi?

Leodakia: Denizli yakınındaki antik kent MÖ 3. yüzyılda Selevkos Kralı II. Antiokhos tarafından karısı Laodike adına kurulmuştur. Hristiyanlığın ilk 7 kilisesinden birine sahip olan kent, Erken Bizans devrinde dinsel bir merkez oldu. Yaklaşık 5 kilometrekarelik alana yayılan Laodikeia’nın önemli yapıları arasında Anadolu’nun en büyük stadyumu (285×70 m) bulunur.

Meter Steunene: Görenlerin “Anadolu Stonehenge”i dedikleri bu dolmene ulaşmak hayli güç. Muhtemelen çok daha eski tarihte inşa edilmişse de Frig döneminde kurban sunak alanı olanak kullanıldığı düşünülüyor. Çavdarhisar yakınlarındaki Aizonoi kentinden buraya bir tören yolunun uzanması ve çevrede birkaç benzer yapının da bulunması bölgenin gizemini daha da artırıyor.

Neşa: Anadolu’de ticaret ve yazılı tarihin başlangıcı olarak kabu edilen Kaneş (Kültepe) şehrinin Hititçe adı. Daha da ilginci Hititlerin kendileri “Biz Neşalıyız” diye tanımlamaları.

Orontes: Hatay’ın içinden geçin Asi Irmağı’nın antik çağlardaki ismi. Orontes bölgede güneyden kuzeye; yani ters yönde akan tek ırmaktır. Adını bu özelliğinden aldığı düşünülür. Ayrıca kaynağı ülke dışında olup döküldüğü yer Türkiye’de olan tek akarsudur.

Örtülü Steli: Yemek yiyen bir çiftin betimlendiği bazalt stelin üst bölümüdür. İslahiye’nin Örtülü Köyü’nde bulunmuştur. 56’ya 90 cm genişliğindedir. MÖ 9. ile 8. yüzyıllara tarihlenir. Gaziantep Müzesindedir.

Pessinus: Frig devrinde iskan edilen kent, Kibele’ye adanmış en önemli inanç merkezidir. Kral Midas devrinde inşa edilen kentteki tapınağın bir göktaşının düşmesi sonucu inşa edildiği anlatılır. Yerleşim, Roma ve Bizans devirlerinde ticaret yolunun üstündeki en canlı noktalardan biri oldu. Günümüzde Sivrihisar’ın Ballıhisar köyünün içinde kalan bu antik kent, Adalet Ağaoğlu’nun Fikrimin İnce Gülü romanında da konu edilir.

Rhodiapolis: Kumluca yakınlarındaki Likya kenti. Rodos kolonisi olduğu kabul edilir. 1892’de keşfedilmiştir. Kentin en ünlü siması MS 2. yüzyılda yaşamış ünlü hayırsever Opramoas’tır. Opramoas’ın mezar duvarındaki yazıt Anadolu’daki en uzun eski Yunanca yazı olma özelliğini taşır.

Seha Irmağı Ülkesi: Adı Hitit belgelerinde geçen efsanevi bir ülke. Yeri belirsizdir, ancak Ege bölgesinde Gediz ve Bakırçay ırmakları arasında kaldığı düşünülür. 

Şapuniva: Çorum’un Ortaköy ilçesi yakınlarındaki yerleşim, Hitit İmparatorluğunun en önemli kentleri arasında sayılır. Dinsel ve yönetsel bir merkez olan kentte kraliyet ailesinden bir çift yaşıyordu. Şapinuva’da Fırtına Tanrısı adına yapılmış tapınaklar, kraliçe sarayı, askeri kışla ve belediye gibi önemli kurum yapıları yer alıyordu.

Tavion: Anadolu tarihinin en gizemli konularından olan efsanevi Galat şehri. Tavion’un neresi olduğu kesin değildir. Bazı araştırmacılar Yozgat yakınlarındaki Büyüknefes köyündeki buluntuların bu kente ait olabileceğini düşünür. Antik kaynaklara göre MÖ 3. yüzyılda Anadolu’ya gelen Keltlerin Trokmi boyu tarafından kurulmuştur. Kentte Zeus kutsal alanı vardı ve kutsal alanda duran tunçtan anıtsal tanrı yontusu çok ünlüydü.

Uluburun batığı: Kaş yakınlarında bulunan ve MÖ 14. yüzyılın sonlarında battığı düşünülen gemi enkazı. 16 metre uzunluğundaki bu ticari geminin yükü madenler, cam eşyalar, değerli hayvan diş ve kemikleri, çeşitli mücevher, seramik, silah ve gıda maddelerinden oluşuyordu. Uluburun batığının keşfi antik çağ denizciliği hakkında eşsiz bilgiler sunmaktadır.

Üçtaştepe: Dikili’nin Nebiler Köyü yakınındaki Karina antik kentinin de içinde bulunduğu bölgenin adıdır. Bölgede bulunan teraslık alanlar ve keramik buluntular detaylı inceleme görmemiştir.

Vasada: Seydişehir yakınındaki antik kent 3 bin kişilik tiyatrosu ile ünlüdür.

Yazılıkaya: Anadolu’da Yazılıkaya adıyla birbirinden önemli iki yer bulunur. Birisi Hitit başkenti Hattuşa’daki açık hava tören alanı, diğeri ise Eskişehir Han ilçesi yakınındaki Mideskent olarak bilinen kentteki dev sunaktır. İkisinin adı da bölge insanlarının taktığı adlardır.

Zile: Tokat’ın Zile ilçesi (Anziliye), tarihçi Strabon’a göre Asur kraliçesi Semiramis tarafından kurulmuştur. Roma İmparatoru Sezar’ın ünlü “Veni, Vidi, Vici” (Geldim, Gördüm, Yendim) cümlesini Zile’de Pontuslulara karşı kazandığı zafer sonrası söylemiştir.