Bir Calemites’i fotoğraflamak!

2006 yılında Asma Ocağı müdür ve başmühendisleri ocak turnesi yaparken, kömürü kesmek üzere olan bir lağımda (taş içerisinde sürülen galeri) yan atımlı ilginç bir fosil faylanması görürler. Lağımcılara delikleri delmelerini ama ateşlemeyi yapmamalarını tembih ederek ocaktan dışarı çıkarlar. Başmühendisim ocak çıkışında bana “Ocakta çok ender görülen bir yer hareketi görüntüsü var, arına ateşleme yaptırmadık. O görüntüyü kaçırırsan üzülürsün, istersen arının (çalışılan yer) fotoğrafını çekebilirsin” dedi.  

Hiç düşünmeden fotoğraf malzemelerimi almak için yola koyuldum. Aynı gün ocağa ikinci kez girmenin yorgunluğunu yaşamadığım gibi, üstlerimin bana güvenmiş olmalarından ötürü de kıvanç duymuştum. Madenlerde fotoğraf çekmek için donanım, tecrübe ve özel izin gerekir. Bazı özel durumlarda; önemli iş kazalarının bilirkişi raporları için ve madencilerin eğitimleriyle ilgili ocak görüntüleri için, kurumun görevlendirmesi oluyordu. Benim için her zaman olağan bir durumdu madende fotoğraf çekmek.

Evden fotoğraf makinemi alarak vardiyada ocağa girecek arkadaşlarıma yetiştim. Ocağa inince ilk işim, fotoğraf çekeceğim yeri iyice havalandırmak oldu. Kendimin ve yanımdaki çavuşların gazölçer cihazları ile birlikte ölçüm yapıp çalışanların baret lambaları ile birlikte fosilin bulunduğu kayacın içini aydınlattım. Lağımcıların delik deldiği yerde, milyonlarca yıl öncesinde ve sonrasında gerçekleşmiş iki önemli detay vardı. Yerbilimcilerin “calemites” diye adlandırdıkları, halk arasında “atkuyruğu” olarak bilinen otsu bitkinin dev görüntüsü karşımda duruyordu. 

Atkuyruğu bitkisi günümüzde bataklık ve sulak alanlarda en fazla 10-15 cm boyunda görülür. Fosil oluşumundan milyonlarca yıl sonra gerçekleşen küçük bir yer hareketi (faylanma) sonucu atkuyruğu fosili ikinci bir kırılmayla 40 cm ötelenmişti. 2023 Maraş merkezli depremin 3-9 metre ötelendiğini düşünürsek, atkuyruğu fosilini kırıp öteleyen yer hareketinin çok küçük olduğunu söyleyebiliriz. Zonguldak kömür havzasında fay ve kırıkların çok olması nedeniyle kömür üretim şekli bu yüzden tam mekanize sisteme geçememiştir. Yer hareketleri sonucunda arazinin kırılması ile kaybolan kömürü yeniden kesmek için bazen yüzlerce metre uzunluğunda taş galerileri (lağım) açmak gerekebilir. 

Arında gördüğümüz oluşumlar, ders kitaplarına girebilecek önemdeydi. Ama onları tüm detaylarına kadar nasıl görüntüleyecektim? Fotoğraf demek, ışık demekti. Ne kadar çok baret lambası, o kadar net fotoğraf anlamına geliyordu benim için. Ve sonunda dev atkuyruğu fosilini (celamites) çekmeyi başardım. 

Az sonra barutçular dinamiti patlatacak, calemites milyonlarca yıl önceki ait olduğu yere karışıp toza dönüşecekti.