TUMBA

Madencilikte kullanılan tumba sözcüğü dilimize İtalyancadan girmiştir. Türk Dil Kurumu’na göre “alt üst etme” anlamında kullanılır. Maden cevheri ile doldurulmuş vagonların boşaltılması için yapılan dairesel düzeneğe (çembere) tumba, bu işin yapılma biçimine tumba yapma işlemi denir. İçi boşaltılacak kömür vagonu tumba çemberinin içine girer ve tumbacının elektrikli motoru çalıştırmasıyla çember içinde takla atarak döner. Dönüş esnasında vagonun içindeki kömür cevheri tumbanın altındaki kömür silosuna dökülür. Tumbalar kömür tumbası, taş tumbası, şist tumbası gibi çeşitli adlarla adlandırılır. 

Kömürün içindeki taşlar üretim yerinden itibaren ayrıştırılarak taş vagonlarına yüklenir. Taş vagonları doğrudan ocak dışına çıkartılarak önceden tespit edilen şist döküm sahalarına kamyonlarla taşınır. Derin maden ocaklarında beş tonluk vagonlarla kuyudan dışarıya çıkartılarak taş tumbasına nakledilir. Kömür ise sadece kömür nakli için kullanılan kuyularda 10-12 tonluk skip denilen taşıyıcı kömür konteyneri ile yeryüzüne çıkarak 60 tonluk vagonlara yüklenip ayrıştırmak için yıkama tesislerine (lavuar) gönderilir. 

Madene girmemiş birisi için kömür tumbası ve kömür silosu kavramları kafa karıştırıcı olabilir. Genel olarak tumba ve silo birlikte kullanıldıkları için bir sistemin parçası olarak düşünülmelidir. Tumba sistemi kurulurken tumbanın altında cevheri depolayabilecek bir silo (hazne) ve o silonun altında da cevheri taşıyacak bir bant sistemi veya kömür vagonu gerekir. Bazı durumlarda yüksek kotlardan kaydırma oluklarıyla veya sürtünmeli çift zincirli panzerlerle kömür vagonlarına dolum yapılır. 

Madencilik işinde tumba ile silo etle tırnak gibidir. Her tumbanın bir silosu olmak zorundadır. Kömür nakliyatında oluşabilecek aksaklıklardan etkilenmemek için haznesi geniş, tonlarca kömürü depolayabileceği silolar tercih edilir. 

Kömür ocaklarındaki üretim yöntemleri birbirine benzese de havalandırma, nakliyat ve mekanizasyondan faydalanma biçimleri farklılık gösterebilir. Bazı kömür madeni işletmelerinde günümüzün son teknolojik aletler kullanılırken, kiminde de geleneksel çalışma sistemleri uygulanır. Küçük ocaklardan dışarıya çıkartılan kömür vagonları, altında kamyonların beklediği kömür silolarına tumba edilir, bazen de vagonlar yan tumba edilerek insan eliyle kömür kamyonları doldurulur. 

Özellikle insan gücüne dayalı olarak yapılan yan tumba işleminde vagonun kontrolünün kaybedilmesi sonucunda kömür kamyonunun içine vagonla birlikte düşüp yaşamlarını kaybeden işçilere rastlanır. Kamuya ait maden ocaklarında çember tumba kullanılırken bazı durumlarda tumba sıkışır. Sıkışan tumbayı kurtarmak için tumbacılar dönen mekanizmanın üzerine çıkıp tumba çemberini kurtarmak isterken kömür silosunun içine düşerek kaza geçirebilir. 

Her tumba yerinde, tumba çemberinin altında kömürün içindeki iri taşların ayrılması için elek görevini gören demir ızgaralar bulunur. Kömürün depolandığı büyük kömür silolarının tıkanması sonucunda kapakçının elindeki ‘gelberi’ olarak tarif edilen uzun demir aletlerle ve demir süngülerle kapak ağızlarına müdahale edilerek tıkanıklık giderilir. Bu tür çalışma durumlarında silonun aniden boşalması halinde kapakçı kazalanabilir. Uzun süre tumbalarda ve silolarda çalışan kapakçılar taş tozu hastalığına (pnömokonyoz) yakalanma oranı yüksektir. 

Ocak dışındaki taş tumbası ve şist (kömürleşememiş mineral) döküm sahaları, çevresindeki yaşayan yoksul insanlar açısından geçim kaynağıdır. Buralara dökülen şistin arasındaki odun, kömür ve demir bu insanlar tarafından toplanarak ekonomiye geri kazandırılır.