“Cinlerin ve İnsanların Ustası” Mehmet Siyah Kalem’le tanışın*

Asya’nın kalbi olan İpek Yolu’nda sadece mallar değil, inançlar, dinler ve efsaneler de seyahat ederdi. Gerçek kimliği ve yaşadığı dönem tam olarak bilinemeyen Mehmet Siyah Kalem’in 13-15. Yüzyıllar arasında bu kültürel aktarım noktasında resimlerini yapan bir Uygur Türkü olduğu tahmin ediliyor.

Bu güzergâhtaki farklı inançların zenginleştirdiği bir dünyanın tanıdığı olanaklar doğrultusunda ortaya çıkan demonlar/iblisler, sanatçının ağırlık noktasını oluşturuyor.

Bu olağanüstü figürler dini bir imgelemden doğmuş olsalar da, hayır-şer, cennet-cehennem ya da şeytan-melek kavramlarının yer aldığı bir din görüşünden ziyade, esrarlı tabiat kuvvetlerini devleştiren ve onlarla başa çıkmak için büyücülere başvuran Şamanizm ile bağlantılı olduğu tahmin edilen bir imge dünyasının kalıntılarıdır (İpşiroğlu, Eyüboğlu, 1954).

Resimlerdeki diğer dikkat çekici unsurlar adeta büyü ve sanat arasındaki yakın bağı gözler önüne serer.

Büyücülük malzemeleri olan bez şerit ve halatlar, ruhları cezbetmek için kullanılan ipe takılmış hayvan ayakları, makaralar sıklıkla resmedilmiştir.

Siyah Kalem’in resimlerindeki demonlar/iblisler ya da iblis kıyafeti giymiş şamanlar arasında ayrım yapılmaz. Çünkü büyü ritüeli içinde şaman, kendi yüzünü maske ile gizleyerek kendi benliğinden sıyrılır ve başıboş dolaşan ruhların somutlaşmış kimliği ile özdeşleşir.

O artık insan gibi konuşmaz, ruhların sesiyle çığlık atar. Siyah Kalem’in maskeli şamanları ya da demonları kavga ederken, büyü yaparken, müzik aleti çalarken, dans ederken, insanları ve atları kaçırırken ya da atları bilinmeyen bir tanrı için kurban ederken resmedilmişlerdir.

Yer ile gök arasında saltanat süren, insan varlığının karşı kıyısını temsil eden bu grotesk yaratıkların eklektizmi sanatçının, batıda Avrupa, doğuda Çin’e kadar uzanan kaynaklardan gelen görsel bilgisini gözler önüne sermektedir...