Ataların da kafası karışıkmış!

Konuşmaya başlayıp aklım azıcık bir şeylere erdiğinde çok meraklı olduğum çıkmış ortaya… Her gördüğüme “Bu ne ya da bu kim?” diye sorarmışım. Öğrendikten sonra da “Neden?” sorusu gelirmiş ardından. Annem benimle balkona çıktığında mesela başlarmışım sormaya… “Bu kim?”, annem cevap verirmiş “Bir çocuğun babaannesi”, “Nereden geliyor?”, “Pazara gitmiş oradan”, “Neden pazara gitmiş?” sorular kartopu gibi birbiri ardına gelince annem balkona çıktığına çıkacağına pişman olur içeri girermişiz.

O merak hiçbir zaman bitmedi bende. Ve hep “Neden, niçin?” diye sordum. Mantığıma uyan bir neden bulamadıysam da o cevaba güvenmedim, güvendiğimi bulana kadar aramaya devam ettim.

Geçen gün yıllar içinde benim de “Acaba neden öyle?” diye düşündüğüm bir paylaşım gördüm. “Hangisine inanalım” diye başlıyordu. Ve birbirine zıt anlamlı bazı atasözlerini alt alta sıralıyordu.

“İyi insan lafının üstüne gelir” de var, “İti an çomağı hazırla” da…

Diğer ilgimi çekenler de şöyleydi:

•Fazla mal göz çıkarmaz / Azıcık aşım ağrısız başım
•Bülbülün çektiği dili belası / Bilmemek ayıp değil öğrenmemek ayıp
•Eşeğe altın semer vursan da eşek yine eşektir / Ye kürküm ye
•Eğri otur doğru söyle / Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar
•Düşenin dostu olmaz / Dost kara günde belli olur
•Erken kalkan yol alır / Acele işe şeytan karışır

Atasözleri TDK’ta “Uzun deneme ve gözlemlere dayanılarak söylenmiş ve halka mal olmuş, öğüt verici nitelikte söz, deme, mesel, sav ve darbımesel” olarak tanımlanıyor.

Paylaşımın altında da ilginç bir yorum vardı: “İşine hangisi gelirse onu kullan. Bu toplum niye böyle? İşte bu yüzden böyle” diye…

Yani, hak vermeden edemedim. Daha atalarımız zamanında işine geldiği gibi almış her şeyi… Mesela yanına sevmediği ama mecburen katlandığı biri geldiğinde içinden “İti an çomağı hazırla” dese de yüzüne “İyi insan lafının üstüne gelir” demiş. Atalarımız, iki yüzlü gibi görünüyor böyle bakınca…

Eğri otur doğru söyle diye uyarıyor ama doğru söyleyeni de dokuz köyden kovarlar diye aba altından sopa gösteriyor. E ya köyden kovulmamak için 2 artı 2’ye beş diyene “He, sen haklısın” diyeceksin, ya da köyden kovulmayı göze alıp 4, 2 artı 2 eşittir 4 diyeceksin.

Yıllar önce okuduğum Kemal Tahir’in “Esir Şehrin Mahpusları” kitabında da yine bir atasözü ile ilgili çok güzel bir tespit vardı. Onu da tekrar paylaşmadan edemeyeceğim.

“Köprüyü geçene kadar ayıya dayı derler” sözüyle ilgiliydi orada yazanlar da…

“… Köprüyü geçene kadar ayıya neden dayı diyorsunuz? Köprünün başını ayı tutmuş gibi geliyor, ‘Ayıyı tepeleyip geçmek zor! Dayı deyip sıyrılmak kolay, diyorsunuz. Girdiğiniz yolda köprü bir tane olsa, belki haklısınız! Güç yetirebileceğinize aklınız yatsa, ilk köprüde ayıya dayı demezdiniz! Daha birinci köprüde, kolaya kaçtığınızı gören namuslu insanlar sizi bırakacak.

… Ayıların arasına büsbütün güçsüz giriyorsunuz. Her köprüyü geçtikçe, arkanızda ayıların tuttuğu köprüler bırakmaktasınız. Peki biraz ilerde, dört yanınızı çepeçevre kuşatan ayıların istediklerini nasıl yapmamazlık edebileceksiniz? Bir zaman sonra artık paralanmayı göze almanın bile faydası kalmayacak. Köprüyü geçene kadar ayıya dayı demek, ayılara yem olmayı başından kabullenmek demektir.

… “Köprüyü geçene kadar ayıya dayı derler” sözü su katılmamış Osmanlı sözüdür… Osmanlıların, tarihleri boyunca iki karışlık köprüleri bile neden geçememiş olduklarını bundan daha iyi anlatan bir başka söz yoktur. Osmanlı, hiçbir zaman, ayılara dayı demeden köprü geçmeyi göze alamadı. Bugün bile, İstanbul’un politikacıları Ankara’yı, ayılara dayı demediği için yadırgıyorlar.”

Daha başta köprüdeki ayıya dayı demesek, belki köprüde peşimize takılan, bize destek veren de çok olur. Ve ne yazık ki, günümüzde köprüleri tutan ve zamanında “dayı” dediğimiz ayılar, artık kendini “gücün ve her şeyin tek sahibi” gördüğünden, geçmek için de daha çok şeyi gözden çıkarmak gerekiyor!